BOSANSKA KRALJICA KATARINA VELIKA I KULT ANTIČKOG RIMSKOG CARA KONSTANTINA VELIKOG U SREDNJOVJEKOVNOJ BOSNI I SRBIJI

Bosanska kraljica Katarina Velika umrla je u Rimu 1478. godine, a bila je pokopana u rimskoj baziliki Santa Maria in Aracoeli.(1) Ove godine u članku s naslovom »Careva darovnica i kraljičina oporuka« pokušao sam nešto opširnije odgovoriti na pitanja kad, kako i zašto je kraljica Katarina Velika postala članica kuće antičkog rimskog cara Konstantina Velikog (306-337), te zašto je bio kraljičin portret u prirodnoj veličini naslikan u vatikanskoj dvorani Konstantina Velikog.(2) U tom članku nisam spomenuo da su u 15. i 16. stoljeću članovi nekih najuglednijih evropskih porodica kao svoje pretke često smatrali ugledne antičke Grke i Rimljane.

ILUSTRACIJA 1. Freska "Konstantinova darovnica" u vatikanskoj dvorani Konstantina Velikog

              

Zanimljivo je da su bili s uglednim antičkim Rimljanima povezani i članovi srpske porodice Nemanjić. Naime, autor biografije o srpskom knezu Stefanu Lazareviću (1377-1427) bugarski pisac Konstantin Filozof (1380?-1431?) tražio je njihove pretke u porodici cara Konstantina Velikog: »Veliki Konsta (Konstancije Hlor) rodi tri sina: Konstantina, Konstantija i Konstu i kćer Konstantiju, koju veliki Konstantin dade Likiniju za ženu, i njemu grčki deo carstva odeli, jer slušaše o mučiteljskom rušenju i činjaše neprijateljstva. A ovaj Likinije beše dalmatijski gospodin, rodom Srbin, i rodi od Konstantije sina Belu-Uroša, a Bela-Uroš rodi Tehomila, a Tehomil rodi Svetoga Simeona, a Sveti Simeon rodi sa supružnicom tri sina: Stefana Prvovenčanoga kralja, i Vukana velikoga kneza, i Rastka, posle narečenoga Savu, prvoga arhiepiskopa srpskoga…I mnogo procveta ta loza, da li Konstantinom, da li i Likinijem, nije čudno«.(3)   Jedan od najznamenitijih Nemanjića bio je Rastko Nemanjić, koji je inače u literaturi poznat i kao Sveti Sava (1175?-1235?). Njegovi posmrtni ostatci bili su čuvani od 1237. do 1594. godine u srpskom samostanu Mileševa. U istom samostanu bile su čuvane i freske, koje se mogu ubrojiti među najkvalitetnije u 13. stoljeće datirane evropske freske.(4) Te freske važne su i zbog portreta Nemanjića, a posebnu pažnju zaslužio je i portret cara Konstantina Velikog. Jesu li bili Nemanjići predstavljeni kao potomci loze cara Konstantina Velikog već u 13. stoljeću? Pošto se je samostan Mileševa dosta vremena nalazio u bosanskoj Kraljevini (jeli bio u njemu 1377. godine okrunjen i prvi bosanski kralj Tvrtko Kotromanić?) razumljivo je što je bila s njim u tijesnoj vezi i titula oca kraljice Katarine Velike Stipana Vukčića Kosače (1435-1466): herceg humski i primorski odnosno herceg od Svetog Save.(5) U sačuvanim pisanim izvorima ta titula pojavljuje se prvi put približno dvije godine nakon vjenčanja kraljice Katarine Velike i bosanskog kralja Stipana Tomaša, a nalazi se i na nadgrobnoj ploči kraljice Katarine Velike.

ILUSTRACIJA 2. Znamenita freska "Bijeli anđeo" iz samostana Mileševa

                           

ILUSTRACIJA 3. Portret antičkog rimskog cara Konstantina Velikog iz samostana Mileševa

                  

Na temelju svih ovdje spomenutih činjenica, te činjenice da je bila žena znamenitog bosanskog vojvode Sandalja Hranića (1393-1435) i prabaka kraljice Katarine Velike Jelena Lazarević (1371?-1443) rođena sestra kneza Stefana Lazarevića ovdje želim postaviti pitanje jeli kraljica  postala članica kuće cara Konstantina Velikog još dok je živjela u Bosni odnosno na temelju dosta jakih bosansko-srpskih porodičnih veza i biografije kneza Stefana Lazarevića, koju je napisao Konstantin Filozof? Bilo kako bilo, smatram da je i na temelju ovog zapisa moguće dosta ozbiljno raspravljati o kultu cara Konstantina Velikog u srednjovjekovnoj Bosni i Srbiji.

                                                                        Bilješke

1.http://sejko-hm.blogspot.com/2012/05/portret-bosanske-kraljice-katarine-moje.html (stanje na dan 3.10. 2012. godine)   

2. http://sejko-hm.blogspot.com/2012/06/normal-0-21-careva-darovnica-i.html (stanje na dan 3.10. 2012. godine)

3. http://pravoslavlje.spc.rs/broj/1080/tekst/kult-cara-konstantina-velikog-u-srednjovekovnoj-srbiji/ (stanje na dan 3.10. 2012. godine)

4. Svetozar Radojčić, Staro srpsko slikarstvo, Beograd 1966.

5. Sima M. Ćirković, Herceg Stefan Vukčić Kosača i njegovo doba, Beograd 1964.